O Chamado dos Camiños – Non soa só desde Saint-Jean-Pied-de-Port ou Oporto

Unha rede de vieiros que atravesa Europa

Non existe un único Camiño de Santiago. Hai unha antiga rede de rutas que se estende como arterias vivas por toda a Península Ibérica – e moito máis alá, ata o corazón de Europa. Algúns comezan no ardente sur de Andalucía, onde o Camiño Mozárabe dá os seus primeiros pasos en cidades como Málaga, Granada ou Córdoba, acompañado polo arrecendo da flor de laranxeira, o xogo de sombras baixo arcos mouriscos e o tilintar de vasos nas cafeterías da rúa. Aquí, o día comeza cun crocante pan con tomate, ao mediodía con olivas, queixo manchego e chourizo picante, e todo regado cun vaso de viño tinto con carácter.

Máis ao norte, a Vía da Prata lévate pola inmensidade aberta de Estremadura, entre soutos de sobreiras e campos que se tinguen de dourado coa luz do serán. Nas aldeas arrecende o xamón ibérico asado e o chourizo de pemento, e nas vellas tabernas sérvense cocidos sinxelos, honestos. Finalmente, chegas ás terras caladas de Castela e León, onde o Cocido Maragato reconforta aos peregrinos en longas mesas de madeira, antes de que as verdes outeiros de Galicia abran o paso a un novo mundo de néboa, bosque e o arrecendo do Caldo Galego.

Desde o primeiro paso, na porta da túa casa

O Camiño non comeza só onde están as marcas oficiais. Pode comezar mesmo na porta da túa casa – xa sexa en Hamburgo, Viena, Zúric ou nunha pequena aldea nalgún recuncho de Europa. Cada paso que dás desde alí forma parte do mesmo movemento milenario que xa guiou a peregrinos antes ca ti. Pasas por rúas coñecidas, deixas atrás a túa cidade, a túa rexión, e con cada quilómetro vai mudando a face da paisaxe: os bosques convértense en campos, os campos en outeiros, os outeiros en montañas ou costas.

No camiño descubres que non só atravesas países, senón mundos enteiros de vida. Atravesas fronteiras lingüísticas, escoitas novos dialectos, probas comidas descoñecidas e aprendes a deixarte levar pola hospitalidade que sempre acompañou ao peregrino. Nos primeiros días, o Camiño aínda é un espazo que recoñeces – pero pouco a pouco convértese nunha ponte cara ao lonxano.

Quen camiña así, vive o Camiño na súa fondura: desde o primeiro paso, aínda marcado pola rutina cotiá, ata a entrega plena ao ritmo de andar. Sintas como o teu corpo se adapta, como os pensamentos se clarexan, como día tras día te volves máis lixeiro – non só na mochila, senón tamén no corazón. E cando por fin chegas a Santiago, non levas só 100 ou 800 quilómetros nas pernas, senón todo un continente na memoria. E quizais sexa ese longo camiño continuo o que faga que a chegada se sinta tan fonda e verdadeira.

O gran Norte – Costas, montañas e vales silenciosos

O Camiño do Norte discorre como unha liña de cumio entre o azul do mar e o verde das montañas – cantís abruptos no País Vasco, prados suaves en Cantabria, praias solitarias e portos empinados en Asturias. No País Vasco agárdante os pintxos, pequenas obras de arte feitas con pan, peixe, verduras e queixo, acompañadas polo viño branco seco Txakoli. En Asturias, unha cunca fumegante de Fabada Asturiana quenta o corpo ao caer a noite, xunto coa sidra, botada desde ben alto ao vaso cun xesto cheo de costume.

En Oviedo comeza o máis antigo de todos os Camiños: o Camiño Primitivo. Lévate por cumes escarpados e vales fondosos e apartados, onde o vento asubía sobre as cristas e o ceo parece tan próximo que pensas que o podes tocar. As aldeas son pequenas, ás veces só un feixe de casas de pedra cos tellados de lousa a brillar escuros coa chuvia. Das chemineas érguese o arrecendo da leña, e nas cociñas fervellan guisos preparados dende hai xeracións segundo a mesma receita.

Quen busca o camiño do silencio segue o Camiño Esquecido. Atraviesa as montañas do País Vasco, cruza Cantabria e León, pasa por bosques pechados, ríos limpos e pontes románicas polas que hai séculos pasaban mercadores, pastores e peregrinos. Nesta ruta atopas poucos camiñantes – a miúdo máis vacas ca persoas – e cada encontro, cada fonte aberta na aldea, cada saúdo desde unha porta, ten un peso especial.

Desde León, o Camiño de San Salvador leva a Oviedo – un camiño curto, pero esixente, que sobe con forza polas montañas. As vistas aquí teñen unha claridade case irreal: picos nevados na primavera, pasteiros verdes no verán, e un ceo que ao solpor se tinge de tons cobrizos e rosados. Quen percorre este camiño entende por que se di: «Quen visita ao Salvador, ve ao Señor; quen visita a Santiago, ve ao seu servo».

O Sur – Entre deserto, oliveirais e herdanza romana

No cálido sur de España comeza o Camiño Mozárabe – unha ruta que nace en cidades como Málaga, Granada ou Córdoba, envolta polo arrecendo da flor de laranxeira, a sombra da arquitectura andalusí e o murmurio das fontes nos patios. Aquí, onde a luz é miúdo cegadora e os días longos, camiñas entre oliveirais prateados, outeiros queimados polo sol e pontes romanas cuxas pedras aínda parecen contar o eco de antigas caravanas.

Hoxe mesmo é posible comezar o Camiño aínda máis ao sur – en terra africana, nas cidades españolas de Ceuta e Melilla. Desde alí, a ruta pasa primeiro por ruelas de aire marroquí antes de cruzar o estreito e unirse ás rutas mozárabes. Un xeito de iniciar o Camiño que engade un capítulo máis de historia, cultura e horizonte á peregrinaxe.

Desde Córdoba, o Mozárabe únese á Vía da Prata – unha antiga vía comercial romana que atravesa en liña recta a inmensidade aberta de Estremadura. Alí, a luz dourada do serán pousa sobre as pedras das pequenas aldeas, e o arrecendo do xamón ibérico, o chourizo de pemento e o cordeiro á grella acompaña os pasos. Ao lonxe, as siluetas das sobreiras debúxanse contra o ceo, e as cegoñas permanecen inmóbiles nos tellados. Máis ao norte, o camiño entra nas chairas tranquilas de Castela e León, pasa xunto a miliarios romanos e pontes medievais, ata chegar finalmente ás verdes outeiros de Galicia.

Mesmo as Illas Canarias teñen os seus propios camiños – aínda que estean afastadas do continente, forman parte da gran familia peregrina. En Gran Canaria, o Camiño vai desde Maspalomas, no sur, ata Gáldar, cruzando a serra da illa, onde unha igrexa está dedicada ao Apóstolo Santiago. En Tenerife, a ruta comeza en Candelaria, xunto ao mar, e sobe ata Santiago del Teide – un percorrido que une paisaxes volcánicas, bosques de néboa e vistas do Teide.

O Sur ofrece ao peregrino unha mestura de inmensidade, calor, historia antiga e a sensación de camiñar por unha ruta que leva séculos tendendo pontes – entre culturas, continentes e tempos.

O Oeste – Portugal e os camiños do Atlántico

No oeste de Portugal, o Caminho Português e a Via Mariana seguen antigas calzadas romanas, atravesan cidades cheas de arte en azulexo, pasan por oliveirais, piñeirais e viñedos bañados de sol. Nos mercados locais amoreánse o bacallau salgado (bacalhau), as sardiñas prateadas, as laranxas zumentas e o pan artesanal de codia crocante. Nos camiños costeiros mestúranse o arrecendo salgado do Atlántico e o doce perfume dos pastéis de nata acabados de cocer, e ás veces, o berro das gaivotas acompáñate como unha melodía ao longo do traxecto. Polas noites, o día apágase en tabernas onde o Vinho Verde, o tinto robusto do Douro ou o doce Porto limpian o po da ruta, mentres un cantante de Fado envolve a saudade en música.

Mais o Oeste garda algo máis ca paisaxes e gastronomía: leva no seu interior a orixe mítica da lenda do Apóstolo Santiago. Segundo a tradición, no ano 44 d.C., dous dos seus discípulos chegaron á costa galega, preto de Padrón, nunha barca de pedra, levando o corpo do Santo. Desde alí, o camiño levou primeiro a Fisterra, ao val de Duio, onde reinaba a lendaria Raíña Lupa. Ao principio opúxose aos discípulos, mais grazas a unha serie de milagres – touros bravos domados, montes que se abriron – acabou cedendo e axudou no transporte.

A ruta continuou cara ao interior, até o bosque de Libredón, onde foi sepultado o Apóstolo – aquel lugar no que, moitos séculos despois, nacería Santiago de Compostela. Quen hoxe percorre o Camiño Portugués sente esta liña invisible entre o mar e a catedral, entre a lenda e o presente. Cada paso aquí é tamén un paso dentro dunha historia máis antiga ca propia peregrinación. Porque cando o ermitán Paio redescubriu a tumba arredor do ano 812 d.C., en tempos de crecente guerra relixiosa no norte da Península, comezou un novo fluxo de peregrinos. Tamén a narración da promesa feita polo emperador Carlomagno na súa infancia, de que Europa sería cristiá no seu tempo de vida, entretece esta historia.

Pamplona, A Veiga de Valcarce e tantos outros lugares ao longo dos camiños xacobeos poderían contar infinitas historias ao respecto. Mais non me estendo – ven, mira por ti mesmo e marabíllate. Ah, e para a indulgencia dos pecados xa se achegan os dous próximos anos santos: 2027 e 2032.

O Leste – Do Mediterráneo ao corazón da península

Os camiños cataláns e valencianos – o Camiño Catalán, o Camiño da Alba – chaman aos peregrinos desde a beira mediterránea. Aquí, a ruta comeza co arrecendo dos piñeirais, dos oliveirais prateados e das plantacións interminables de laranxeiras, cuxas flores perfuman o aire cun frescor case aditivo. O sol brilla sobre o mar mentres pasas xunto a antigas murallas romanas, arcos mouriscos e torres góticas.

Nas cidades, a paella reméxese en enormes paelleiras, fumegante e chea de cores – con arroz de azafrán, mariscos ou polo e verduras. Nas prazas sombreadas sérvese horchata con doces fartóns, e á noite o murmurio das rúas enche o aire mentres a luz dourada se coe polas rúas estreitas.

Máis tarde, estes camiños lévante por cidades góticas, castelos, chairas extensas e, finalmente, até os viñedos da Rioxa, onde o arrecendo das uvas Tempranillo maduras e dos pementos asados acompaña o serán. Aquí, en Logroño, atopas o Camiño Francés, e o fluxo de peregrinos faise máis amplo, máis denso, máis vivo.

Hai varias maneiras de comezar o Camiño Catalán. Podes voar a Barcelona – paga a pena engadir polo menos un día máis para visitar a Sagrada Familia e percorrer a obra de Gaudí. Ou podes voar a Mallorca, camiñar o Camiño de Mallorca até Palma de Mallorca, respirar a vida insular e o aire salgado do mar – e deixar que as primeiras impresións repousen con calma no ferry cara a Barcelona, mentres o horizonte se achega lentamente.

O latexar do Camiño – O Francés

Para moitos, o Camiño Francés comeza en Saint-Jean-Pied-de-Port, no País Vasco francés, onde o arrecendo da baguette e do Gâteau Basque acabado de cocer percorre as rúas. Desde alí ascende polos Pireneos cara a Navarra, atravesando campos e viñedos, pasando por cidades como Pamplona, onde as tabernas de tapas rebordan vida. Cruza os dourados viñedos da Rioxa, sobre a interminable meseta castelá, onde a terra é tan ampla que o ceo parece aínda maior.

Nas aldeas arrecende a cordeiro asado, a pan acabado de cocer e ao po do día. O camiño continúa cara á fértil comarca do Bierzo, onde as castañas, o viño Mencía e a calor da xente che acompañan. A subida a O Cebreiro recompénsate con vistas a mares de néboa e pallozas redondas, antes de que Galicia te reciba con polbo á feira, pan de forno de leña e a música da lingua galega.

O Camiño Inglés – Curto pero intenso

O Camiño Inglés comeza nos portos galegos de Ferrol ou A Coruña – dous lugares onde o mar se sente como unha porta aberta á terra. Aquí atracaban antigamente barcos procedentes de Inglaterra, Irlanda e Escandinavia, cargados non só con mercadorías, senón con peregrinos que viñan do norte de Europa para percorrer o longo camiño até Santiago.

Desde os peiraos e rúas destas cidades, a ruta penétrase no interior, mais o mar permanece durante moito tempo ás túas costas – como un sabor salgado nos beizos, como un eco das ondas nos pensamentos. Pola mañá, a néboa cobre as rías, as gaivotas debuxan círculos e o tilintar dos paus soa como unha suave despedida.

O camiño serpea por suaves outeiros, pasando por pequenas aldeas cuxas casas de pedra levan a pegada do vento atlántico. Antigas pontes cruzan regatos claros, e suceden bosques de eucaliptos e castiñeiros. Nas aldeas ofréceche unha porción de empanada galega – rechea de atún, carne ou marisco – e ás veces alguén achégache un vaso de Ribeiro ou Mencía, coma se estivera agardando a que pasase un peregrino.

Poucas etapas separan o inicio da chegada a Santiago, e con todo cada quilómetro encerra a riqueza de moitos outros camiños. O Camiño Inglés é como un extracto concentrado da experiencia xacobea: o silencio, a comunidade, a historia e a sensación de que cada paso ten peso. Quen camiña aquí vive o Camiño na súa esencia – curto pero profundo, como unha ollada a un espello no que se reflicten o mar e a catedral ao mesmo tempo.

Máis ca Sarria – O Camiño desde a porta da casa

O Camiño non ten por que comezar en Sarria nin rematar despois de 100 quilómetros. Pode comezar na porta da túa casa – atravesando cidades, campos e bosques, cruzando fronteiras, por paisaxes que cambian día tras día. Cada paso é parte do todo. Os últimos 100 quilómetros son só un pequeno extracto – para sentir o Camiño en toda a súa profundidade, hai que tomarse o tempo, camiñar amodo, absorber cada rexión, cada lingua, cada encontro.

Quen parte, a miúdo leva tempo reflexionando sobre por que quere percorrer este camiño. Algúns levan consigo dó ou unha decisión, outros o desexo dun novo comezo ou simplemente a ledicia de estar en camiño. Moitos gardan na mochila un caderno ou unha cámara para recoller o que ven e senten. Mais nesas mochilas adoita haber tamén algo invisible – recordos que doe, pensamentos que volven unha e outra vez.

Algúns peregrinos soñarían con poñer distancia – como se puidesen colocar un océano entre eles e o seu pasado. Queren afastarse do que foi pesado, apartarse do que xa non queren falar. Anhelan un lugar onde o sol quente, mesmo cando na casa é inverno. Un lugar onde poidan estar sós e, sen a sombra do pasado, comezar de novo. Quizais, agardan, chegue o momento no que o perdón sexa posible.

Até entón, cada paso é un pouco máis de distancia, cada horizonte un pouco máis lonxano. O Camiño pode converterse nese océano – non de auga, senón de días e quilómetros, de encontros, de silencio e de vento. Un océano entre ti e todo o que foi.

Santiago – Culminación e inicio do peche

Santiago de Compostela non é só un destino, senón o punto no que se unen todos os camiños, todas as voces e todas as historias. Os últimos pasos lévanche sobre vellos calzos de pedra, pasando por rúas cheas de música, risas e as linguas de todo o mundo. Na Praza do Obradoiro ábrese a vista á catedral – inmensa, solemne, un mosaico de pedra e tempo. Aquí reúnense peregrinos chegados de todas partes, abrácanse, choran, rin e sentan en silencio á luz.

Quen asiste á misa do peregrino vive o poderoso balanceo do Botafumeiro, que voa pola nave, esparexendo nubes de incenso no aire e o arrecendo de rituais centenarios. Baixo os arcos resoan cantos e oracións, e por un intre semella que todo –esforzos, ledicias, encontros– queda recollido neste espazo.

Mais moitas veces o máis fermoso aínda está por chegar. Cando o primeiro fervor se disipa, a chamada do mar convida a seguir –subindo aos outeiros, saíndo cara aos cantís, onde o horizonte non remata, senón que se abre.

O camiño cara ao mar – Fisterra e Muxía e máis alá

Dende Santiago, moitos seguen ata Fisterra, o “fin do mundo”, onde o sol se afunde no Atlántico e as cores do serán engulen o horizonte. Outros diríxense a Muxía, onde o mar bate contra as rochas e a igrexa de peregrinación de Nosa Señora da Barca vixía sobre o océano. Aquí a vida sabe a mar e vento: polbo á feira, vieiras, pescada –acompañados de Albariño, Godello, Ribeiro ou Mencía.

Estes últimos quilómetros son máis ca un peche. Son unha invitación a rematar o Camiño cunha festa de luz, sal e amplitude. Ou mesmo a comezar algo novo co camiño de volta. Porque alí onde o sendeiro remata inevitablemente nos cantís do cabo Fisterra, hai que volver atrás. E quizais non só á vila e ao porto, senón máis alá. Recolleitando historias para contar na casa, coma nos tempos antigos, pero con medios modernos.

A lección da lentitude

Todos os camiños –sexan por chairas quentes, bosques frescos, costas batidas polo vento ou ruelas estreitas de cidades históricas– teñen algo en común: ensinan a lentitude. Mostran o que significa ser acollido como estranxeiro en terras descoñecidas, e como o alleo se converte en familiar. Auga dunha fonte da aldea, pan pola mañá, unha ollada chea de calor: estes momentos permanecen. E merecen ser contados, para que quen queda na casa e non pode percorrer saiba que o mundo está feito de moito máis ca selfies posadas.

O fermoso e o feo forman parte do camiño: coma as fábricas de asfalto preto de Larrasoaña en Navarra, ou entre Hospital e Cee en Galicia. Ou a néboa industrial nas aforas de Ponferrada, visible a miúdo dende O Acebo no val, e a brisa mariña fresca ao longo do Algarve en Portugal, a Costa da Morte en Galicia e as costas de Asturias, Cantabria e Navarra no norte.

O primeiro paso

E un día, quizais no medio do camiñar, quizais ao ver a catedral, entenderás: non foi Santiago quen te cambiou, senón o camiño ata alí. Cada paso, cada encontro, cada día que continuaches cando poderías ter parado.

A chamada de todos os camiños é silenciosa, pero teimuda. Quizais xa a escoites. Quizais sexa hora de dar o teu primeiro paso.

Reflexión

O Camiño é máis ca un sendeiro de pedra, terra e sinais. É un espello que non só che amosa paisaxes, senón tamén a ti mesmo. Ensina paciencia mentres os quilómetros desaparecen baixo os pés, e dá claridade cando a mente queda baleira e o corazón se expande. Cada tramo –sexa costa, montaña, chaira ou cidade– leva a súa propia melodía, e xuntas tecen unha canción que te acompaña moito despois da chegada.

Quen percorre o Camiño decátase: a verdadeira viaxe non remata en Santiago, senón que alí comeza de novo, nun día a día que xa non será o mesmo. Que verías, sentirías ou decidirías doutro xeito se te tomas o tempo non só de camiñar, senón de vivilo de verdade, paso a paso, sen atallos?

Se a morriña te atrapa e a silenciosa chamada dos camiños chega ao teu corazón, non agardes polo momento perfecto. Pón os zapatos, axusta a mochila e dá o primeiro paso –xa sexa dende a porta da túa casa, en Oporto, Saint-Jean ou Ceuta. O mapa irá enchéndose mentres avanzas, a historia escribíraa ti con cada quilómetro. O Camiño non espera: segue, esteas ti nel ou non.
Se este artigo che gustou pero pensas que falta información importante, escríbeme no seguinte formulario de contacto –en alemán, inglés, español, galego ou francés–. A túa proposta será revisada e, se procede, engadida ou tida en conta noutro artigo.